Podcast Herzeelse Gidsen: De vierschaar en het schepenhuis
4 juli 2021 | HelemaalHerzele | Cultuur
© Magda De Leeuw
Met ons programma op Radio Star en deze website zetten we de troeven van onze eigen gemeente graag in de verf. Of beter: de nieuwbakken lading Herzeelse gidsen doet dat voor ons. Ze vertellen met veel enthousiasme en kennis van zaken over onze Herzeelse pareltjes. Gids Lien De Clercq brengt ons bij het Schepenhuis van Herzele.
Een vonnis uitgesproken te Hersele, den 5e Augusty 1716:
Soo ist dat wij mannen van leenen van den hove van Hersele ghesien ’t proces crimineel en de extraordinairlijck beleedt ten vervolgde van den bailliu van desen hove, mitsgaeders ’t voorseyde examen ende consessie op alles gheleth met advijs van rechtsgeleerden rechtdoende condemneren T. In onsen wettelijcken ghebannenhove publickelijck op een schavot door scherprechter met den bast aen den hals ende met scherpe roeden ghegeeselt te worden tot den loopenden bloede. Mitsgaeders met een gloyende ijsere op uwen rugghe te worden ghebrandmerckt, bannende T. voorders uyt de voorseyde banderije van Hersele ende de provincie van Vlanderen uw leven ghedurende dese banderije te ruymen binnen de sonneschijn ende de provincie van Vlanderen binnen den derden daghe resêctievelijck naer staeckinghe met interdictie van nooit meer daer binnen te comen op pene van de galge. Confikeerende alle goederen soo leenen gronden van erfve als alle andere sheeren proffijte. De costen van de processe.
En zo werd op 5 augustus 1716 een straf uitgesproken voor T. De man pleegde extreem zware feiten ten aanzien van een kind, wat veel leed en de bijhorende volkswoede teweegbracht. Na grondig onderzoek en advies van de rechtsgeleerden, werd T. veroordeeld. De straf bleek niet licht… De man zou als vergelding voor wat hij zijn slachtoffer had aangedaan, zelf ook serieuze lijfstraffen ondergaan.
T. zal volgens het vonnis op een publiekelijk schavot worden vastgebonden aan de hals, waar hij tot bloedens toe gegeseld, gemarteld wordt. Wellicht was de beul niet mild voor T., aangemoedigd door een menigte omstaanders waaraan hij nadien nog te kijk werd gesteld. Ik hoef er wellicht geen tekeningetje bij te maken wanneer ook rotte eieren ter sprake komen…
T. word ook nog met een gloeiend ijzer op de rug gebrandmerkt. Waarna hij – op straffe van de galg – de toegang tot heerlijkheid Herzele en Vlaanderen ontzegt wordt én hij zijn persoonlijke eigendommen en erfenissen dient af te staan, terwijl hij de kosten van het proces moet betalen.
Een zwaar vonnis, zo blijkt. Maar… wie sprak dit vonnis precies uit? En hoe werd dat destijds, in de 17e-18e eeuw in Herzele precies georganiseerd? Om een antwoord op die vragen te kennen, gaan we naar een gebouw dat tot op de dag van vandaag centraal in Herzele staat en alom gekend is: het schepenhuis.
(lees verder onder de foto)
We gaan terug naar de feodale periode. Een periode waarin de heerlijkheid Herzele (wat we nu de gemeente Herzele zouden noemen) onder gezag van de heer stond. Op het naleven van de keuren (wat we nu de wet noemen) werd mee toegezien door de baljuw. Een weetje: de baljuw van Herzele, een soort politiecommissaris avant la lettre, woonde destijds in de burcht. Of toch in het bewoonbare gedeelte ervan. Om ‘recht te spreken’ in de heerlijkheid Herzele liet de baljuw zich omringen door 7 schepenen. Die 7 schepenen waren plaatselijke notabelen. Elite waarvan geacht werd dat ze de wet kenden.
De schepenen van de heerlijkheid Herzele waren ‘de lokale rechters’. De baljuw was hun voorzitter. Hielden de baljuw en de schepenen zitting, dan noemde men dat “de vierschaar spannen”. Oorspronkelijk werden vier geschoren touwen gespannen. Denk aan de vorm van een boksring. In het midden stond de beschuldigde terecht. Later werden banken waarop de schepenen/rechters zaten, in een vierkant geplaatst. Binnen dat vierkant werd ‘recht gesproken’.
(lees verder onder de foto)
De vierschaar ging vaak buiten door, in open lucht onder een schaduwboom of linde. Dan sprak men van “de groene vierschaar”. De vierschaar spannen voor de veroordeling van T. kon in de heerlijkheid Herzele binnen doorgaan. Het gebouw waarin dat gebeurde was een vrijstaande toren, ook wel ‘de halle’ genoemd. De Herzeelse ‘halle’ werd wellicht al in de 12e eeuw opgetrokken! Zo’n ‘halle’ was eigendom van de heerlijkheid, iedereen droeg bij tot de oprichting ervan. Het gebouw was vaak het schoonste gebouw van de heerlijkheid en stond in het midden van de bewoonde dorpskern. Vanuit de ‘halletoren’ werden belangrijke berichten en aankondigingen aan de bevolking verkondigd. Wie weet ook het vonnis van T.?
De schepenen konden dus vanuit een droog onderkomen, de schepenzaal, recht spreken. Gelukkig gebeurden er in de heerlijkheid Herzele niet alleen misdrijven. De taken van de schepenen waren dus niet alleen recht spreken, maar ook beslissingen nemen die van toepassing waren op het lokale bestuur. De heerlijkheid van de heer goed draaiende houden dus.
Doorheen de voorbije eeuwen kende ‘de halle’ met haar schepenzaal verschillende eigenaars. Verschillende eigenaars, met elk hun plannen voor het gebouw. Verschillende verbouwingen dus. Die uiteindelijk geleid hebben tot de huidige benaming, ‘het schepenhuis’.
Of het nu ging om vonnissen uitspreken of andere beslissingen nemen, het schepenhuis bood het grootste deel van haar bestaan bijeenkomst aan de schepenen van Herzele. Het centrale huis in Herzele met haar toren en typische uitzicht behoort dus ongetwijfeld tot ons historisch erfgoed. Net als de schandpaal trouwens, links van het gebouw.
(lees verder onder de foto)
Wanneer u ’s woensdags naar de markt gaat en de schandpaal passeert… denk dan eens aan T. De veroordeelde man die publiekelijk op het schavot, den bast aen den hals ende ghegeeselt tot den loopenden bloede, niet langer welkom was in de heerlijkheid Herzele. Hij had destijds wellicht niet kunnen vermoeden dat zijn vonnis, uitgesproken door de vierschaar in het toenmalige Herzeelse schepenhuis, ook in 2021 nog onderwerp van gesprek zou zijn…
Luister hieronder naar de podcast van Lien De Clercq, gids in Herzele, over het Schepenhuis.
Audiofragmenten
Foto's
